Współczesne finanse wykorzystują technologie w wielu procesach. Bez nich współczesny rozwój bankowości i usług finansowych nie byłby tak dynamiczny, bo nie byłoby narzędzi do tak szybkiego generowania innowacji w tym obszarze. Innowacje technologiczne obejmują nie tylko wsparcie świadczenia dotychczasowych usług, ale także modyfikują procesy ich świadczenia, a także umożliwiają tworzenie zupełnie nowych modeli biznesowych i nowych usług, które wcześniej – bez nowoczesnych technologii – nie mogłyby być wdrażane.

Technologie

Dla porządku, FinTech to „technologiczne innowacje finansowe, które mogą skutkować nowymi modelami biznesowymi, aplikacjami, procesami lub produktami, wywierając istotny wpływ na rynki i instytucje finansowe oraz świadczenie usług finansowych”. FinTech to nowe aplikacje, procesy, produkty lub modele biznesowe w branży usług finansowych, składające się z co najmniej jednej komplementarnej usługi finansowej i świadczone jako kompleksowy proces przez Internet.

W ramach technologii w dostarczaniu usług finansowych znajdziemy poza tradycyjną łącznością internetową, sieciami telekomunikacyjnymi czy aplikacjami dostępnymi online:

• technologie mobilne – smartfony z dostępem do Internetu, które umożliwiają swobodny dostęp do usług finansowych z dowolnego miejsca i dowolnym czasie, umożliwiając jednocześnie wykorzystanie dodatkowego urządzenia (aplikacji) do uwierzytelnienia wielopoziomowego (MFA) użytkownika usług;
• technologie łączności: SMS (m.in. stosowane do MFA), NFC (płatności zbliżeniowe – kartą, smartfonem, smartwatchem), 5G;
• przetwarzanie chmurowe (cloud computing), w tym chmury hybrydowe – zapewnia wysoki poziom dostępności i skalowalności usług;
• platformy API (ang. application programming interface) – platformy usługowe (np. banku) udostępniają programowalne interfejsy, by zewnętrzne aplikacje wspierające realizację usług platformy mogły dostarczyć danych, je pobrać lub wymienić; API umożliwia także świadczenie usług komplementarnych, korzystających z danych dostępnych na platformie oraz usług B2B, co znacząco otwiera sektor finansowy na interakcje i tworzenie ekosystemów;
• technologie rozproszonego rejestru (DLT, ang. distributed ledger technologies), w tym blockchain – dostarczają alternatywnego ekosystemu usług finansowych oraz wiele rozwiązań podnoszących efektywność świadczenia tradycyjnych usług, dostarcza nowe modele biznesowe;
• sztuczna inteligencja (sieci neuronowe, uczenie maszynowe, algorytmy genetyczne) – wspiera decyzje człowieka w obszarach takich, jak compliance; wykrywanie oszustw i przeciwdziałanie praniu pieniędzy, oceny kredytowe, cyberbezpieczeństwo oraz decyzje inwestycyjne (Truby et al., 2020), ale także w kontakcie z klientem (boty, VUI);
• Big Data, czyli mechanizmy analizy dużych ilości danych, wykorzystane często wraz algorytmami sztucznej inteligencji, umożliwiają prognozowanie zmian na rynkach i w gospodarce, profilowanie użytkowników oraz personalizację oferty, zwalczanie oszustw, compliance ;
• Internet rzeczy (IoT, ang. Internet of Things), czyli mechanizmy komunikacji między inteligentnymi urządzeniami, które wspierają usługi finansowe: ułatwienie korzystania z bankomatów, wsparcie zarządzania ryzykiem w ubezpieczeniach komunikacyjnych, czy zarządzanie gospodarstwami domowymi i ubezpieczeniem domu (FinLeap, 2017) i wiele innych (Adams, 2020);
• rozszerzona rzeczywistość (AR) i wirtualna rzeczywistość (VR) – wykorzystana w marketingu (prezentacja produktów), obsłudze klienta;
• Voice User Interface (VUI) – głosowa interakcja z wirtualną osobą wykorzystane w kontakcie z klientem, np. bankowość konwersacyjna (Kutsenko, 2019);
• Robotic Process Automation (RPA) – automatyzacja procesów złożonych, ale wysoce powtarzalnych, opartych na formalizowalnych, z góry ustalonych zasadach, np. udostępnienie klientowi odpowiednio dostosowanego interfejsu użytkownika do określenia parametrów usługi, weryfikacja i uwierzytelnianie klientów, przetwarzanie wniosków kredytowych i wydawanie wstępnych decyzji, czy też automatyzacja zbierania danych.

Niebawem możemy oczekiwać rosnącego znaczenia komputerów kwantowych zabezpieczających transmisję danych w sieciach finansowych czy łańcuchach bloków rozproszonych rejestrów.

Fazy rozwoju FinTech

Badacze zidentyfikowali 3 fazy rozwoju FinTech. Pierwsza ma początek w 1866 r. czyli w roku ułożenia pierwszego transatlantyckiego kabla telegraficznego na dnie oceanu, a kończy się wraz z wynalezieniem bankomatu w 1967 r. W pierwszej fazie technologie umożliwiły międzynarodowe połączenie rynków finansowych, umożliwiając natychmiastowe przekazywanie informacji na duże odległości oraz realizację transakcji i płatności (choć w ograniczonym zakresie).

W drugiej fazie FinTech pozwalał na wewnętrzny rozwój sektora i był zdominowany głównie przez tradycyjne regulowane usługi finansowe, które wykorzystywały technologie do dostarczania w sposób efektywny produktów i usług finansowych oraz wzbogacania oferty o dodatkowe funkcjonalności. W tym czasie wprowadzono elektroniczne systemy płatności i rozliczeń, bankomaty i bankowość internetową oraz mobilną. W połowie lat 90. branża usług finansowych stała się największym pojedynczym nabywcą rozwiązań IT – pozycję tę utrzymuje do dziś.

W 2008 miał miejsce światowy kryzys finansowy, który, jak się dziś okazuje był katalizatorem fundamentalnych zmian, których skutki jeszcze się w pełni nie rozwinęły, a które zapoczątkowały trzecią, obecnie trwającą fazę.

Szczególny 2008 r.

Po pierwsze, po kryzysie zaczął dynamicznie rozwijać się sektor alternatywnych, pozabankowych usług finansowych dostarczanych przez dwie nowe grupy podmiotów. Pierwszą są startupy, doskonale znające technologie bez ograniczeń regulacyjnych w nisze sektora finansowego. Oprócz startupów do sektora finansowego weszły duże firmy technologiczne – zarówno tradycyjnie dostarczające rozwiązania IT, jak IBM, ale też np. producenci samochodów, dostawcy usług telekomunikacyjnych, platformy handlowe czy liderzy przetwarzania danych, dostarczając produkty i usługi finansowe bezpośrednio firmom i społeczeństwu. Nowi gracze na rynku, szczególnie mali, zazwyczaj koncentrują się na rozwiązaniach zaprojektowanych w celu zapewnienia lepszej obsługi jednego produktu lub usługi. Małe firmy są w stanie szybko wprowadzać oryginalne innowacje pozycjonując je w rynkowe nisze, w których nie ma ani usług, ani regulacji. Dobrym przykładem jest polski Blik, czy PayPal. Przykłady te wskazują także, że firmy takie z czasem także potrafią się rozrastać, w tym na globalną skalę czy podejmować współpracę z wieloma dużymi podmiotami. Inne – są przejmowane przez duże podmioty działające wcześniej na rynku – nierzadko wcześniej inkubowane czy akcelerowane w procesie rozwoju. Wiele także nie przebija się ze swoją ofertą na rynku. W ostatnich latach coraz większą rolę odgrywają jednak duże firmy technologiczne (BigTech).

Po drugie, kryzys wywołał ekonomiczną dyskusję o roli sektora finansów w gospodarce, roli i konkurencyjności banków, systemach finansowych (oraz monetarnych), wpływie rozwoju fintech na procesy pieniężne w gospodarce (kreację pieniądza w procesie kredytowym).

Jednym ze skutków tej dyskusji były zmiany regulacji, polegające przede wszystkim na doregulowaniu rynków finansowych oraz uporządkowaniu i aktualizacji przepisów do nowego krajobrazu biznesowego.

Drugim skutkiem był rozwój alternatywnych ekonomicznych koncepcji systemów finansowych, jak np. bezwarunkowego dochodu gwarantowanego czy suwerennego pieniądza (Polska et al., 200AD), a także bardziej egzotycznych systemów np. walut komplementarnych.

Trzeci ze skutków może na zawsze zmienić sposób funkcjonowania sektora finansów.

Trzeci skutek dyskusji po kryzysie

Pod koniec 2008 r. Satoshi Nakamoto opisał innowacyjne wykorzystanie znanych technologii i koncepcji, które połączył w jedno rozwiązanie, tworząc Bitcoina. Utworzył tym samym podwaliny do tego, co dziś określamy mianem technologii łańcucha bloków (blockchain) lub szerzej – technologii rozproszonych rejestrów (DLT). Nakamoto, chcąc rozwiązać problemy gospodarki związane z niepełnym zaufaniem kontrahentów, a jednocześnie chcąc usprawnić funkcjonowanie systemu pieniężnego, dostarczył rozwiązanie umożliwiające prowadzenie trwałych zapisów (pierwotnie zapisów księgowych dotyczących transferów bitcoinów między adresami sieci) w sieci złożonej z niezależnych, suwerennych podmiotów, z których żaden nie ma większych uprawnień niż pozostał (obecnie istnieje różnicowanie ról, ale zasada egalitaryzmu, otwartości i publicznego dostępu pozostała ważnym elementem wielu kryptowalut i platform blockchainowych).

FinTechowe alternatywy

Wskutek kryzysu poszukiwanie alternatyw (alternatywne systemy finansowe, alternatywne modele biznesowe dla usług) spowodowało dwa zjawiska.

Z jednej strony, zaczęła rosnąć rola dostarczania usług finansowych z pominięciem tradycyjnych pośredników w ich oferowaniu (szczególnie banków), np. pożyczek, płatności. Możemy tu wskazać dwie główne drogi – tradycyjnie świadczenie usług przez pojedynczy podmiot bezpośrednio lub dostarczanie cyfrowej platformy, która tworzy rynek dla usług typu P2P – pożyczek społecznościowych, crowdfundingu czy handlu fakturami.

Z drugiej strony – pojawiła się, dzięki rozwojowi technologii blockchain, niezwykła i niespodziewana możliwość oferowania usług finansowych z pominięciem pośredników także na poziomie rozliczeń i rozrachunków w przypadku usług wykorzystujących blockchain – procesów, które wcześniej były niezbędne nawet świadcząc usługi konkurencyjne lub komplementarne wobec tradycyjnych dostawców. Blockchain umożliwia bowiem oderwanie techniczne realizacji wszystkich procesów finansowych od tradycyjnych finansów. Dzięki temu możliwe jest realizowanie zarówno wysokowartościowych transferów międzynarodowych przy koszcie na poziomie porównywalnym do zwykłych przelewów, jak i automatycznych mikropłatności między urządzeniami w sieci Internet, uprawnionymi do zarządzania środkami, przy czym rozliczenie i rozrachunek transferu ma miejsce w tym samym czasie, bliskim rzeczywistego. W tym obszarze rozwijają się waluty wirtualne (waluty cyfrowe): kryptowaluty[3], prywatne tokeny płatnicze i rozliczeniowe[4], np. Libra, JPM Coin czy waluty cyfrowe banków centralnych (CBDC, ang. Central Bank Digital Currencies).

Co więcej, w ramach ekosystemu pojawiła się także możliwość świadczenia zautomatyzowanych usług, których świadczenie wcześniej nie było możliwe w ramach tzw. rozproszonych finansów (DeFi), dzięki wykorzystaniu inteligentnych kontraktów[5], co umożliwia znaczną automatyzację procesów biznesowych zarówno na poziomie zawierania umowy, jak i na poziomie płatniczym (rozrachunku i rozliczania). Wachlarz usług dostępnych w ramach DeFi obejmuje m.in.

• platformy emisji i obrotu kryptoaktywami: rozproszone giełdy, kantory, platformy rynkowe p2p, platformy tradingowe, usługi tokenizacji aktywów;
• rozproszone usługi inwestycyjne (np. fundusze inwestycyjne oparte na tzw. wyroczniach);
• platformy pożyczkowo-depozytowe (o charakterze P2P lub wykorzystujące wspólną pulę płynności);
• niezależne pule płynności;
• usługi płatnicze;
• stablecoiny;
• zakłady wzajemne (rynki prognostyczne);
• usługi ubezpieczeniowe;
• platformy faktoringowe, leasingowe;
• usługi akredytywy.

Mezolucja

Jedno jest pewne – trwa właśnie mezolucja – proces o dynamice pomiędzy ewolucją a rewolucją, który dzięki wykorzystaniu technologii, ale w szczególności dzięki wyodrębnieniu się koncepcji blockchaina generuje daleko idące zmiany na rynkach finansowych, ale nie tylko. Dynamika podobna, jak w przypadku przełomowej innowacji, jaką był Internet, choć jest wiele aspektów różniących te dwa zjawiska. Niemniej ekosystem, który się rozwija potrzebuje bardzo ludzi, którzy zrozumieją technologię, generowaną przez nią zmiany i ich znaczenie.

Tekst zawiera fragmenty rozdziału dot. technologii w finansach podręcznika do finansów, przygotowanego przez pracowników naukowych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, który będzie wydany w 2021 r.

***

[1] P2P – ang. Peer-to-peer – bezpośrednia relacja między zainteresowanymi stronami.

[2] w zależności od sieci blockchain i przyjętego protokołu, czas utrwalania zapisu w rejestrze może wynosić od kilki-kilkudziesięciu minut od kilku-kilkunastu sekund

[3] tokeny płatnicze i emitowane obracane w sieciach blockchainowych opartych na publicznych i otwartych protokołach; obecnie szacuje się, że istnieje ok 8000 uznanych i globalnie funkcjonujących kryptowalut, por. https://coinmarketcap.com/

[4] tokeny płatnicze emitowane (wydawane) przez prywatne podmioty lub w prywatnych zamkniętych sieciach podmiotów, w przypadku których wydawca zobowiązuje się od odkupu tokena po nominalnej cenie lub które reprezentują jednostkę rozliczeniową

[5] Smart contracts – program komputerowy, którego kod jest trwale zapisany w rejestrze blockchain, a który jest uruchamiany (wywoływany) w rozproszonym środowisku, niezależnie na każdej z maszyn w sieci blockchain

[6] W ogólności to źródła danych zewnętrzne wobec algorytmów zawierających mechanizmy usługi

[7] kryptowaluty, których wartość rynkowa jest płynna, ale stabilizowana wobec wybranego aktywa (np. waluty oficjalnej)